Laura Bertola deed genetisch onderzoek naar leeuwen. Voor haar onderzoek reisde zij het hele continent af op zoek naar leeuwendrollen en bloed. Hieruit ontrafelde ze de bloedverwantschap van Afrikaanse leeuwensoorten. Met deze nieuwe ‘stamboom’ hoopt zij dat natuurbeheerders leeuwen beter kunnen beschermen. We vragen naar haar ervaringen over haar onderzoek en hoe het zit als je leeuwen uitzet in een nieuw gebied.
[Afbeeldingsidee = foto van Kilimanjaro met groepje leeuwen op voorgrond]
In sommige delen van Afrika zijn leeuwen ernstig bedreigd omdat de leeuwenpopulaties nog steeds bergaf gaan. In de Volkskrant (5 maart 2021) schrijft historicus, Arie van den Berg: ‘laat de leeuwen maar los in de Oostvaardersplassen’. Kunnen we zo de leeuw redden van zijn ondergang? We vragen het aan bioloog, Laura Bertola. Zij deed genetisch onderzoek naar leeuwen. Met deze informatie maakte ze een stamboom waarop je kan zien welke leeuwensoorten in Afrika voorkomen en hoe verwant ze aan elkaar zijn. Kunnen we deze roofdieren uitzetten in streken waar ze niet (meer) voorkomen?
Kunnen we de leeuw uitzetten in de Oostvaarderplassen?
Antwoord: Ze lacht en kijkt bedenkelijk. “Leeuwen zijn kieskeurige dieren en eten vooral antilopen, dus stel ik voor om liever de wolf te kiezen. De belangrijkste voorwaarde is dat het gebied groot is en voldoende prooidieren heeft. En zelfs voor de wolf zijn de Oostvaardersplassen aan de kleine kant. ‘
Waarom koos je voor de leeuw?
Antwoord: “De leeuw kwam toevallig op mijn pad. De Universiteit Leiden had een lopend onderzoek naar conflicten tussen veehouders en grote carnivoren. Hiervoor deden ze gps-zenders om bij leeuwen en verzamelden ze tegelijkertijd haren en bloed. Het was dus zeker niet een dier dat ik al sinds mijn jeugd heel leuk vond. Wel is het prettige aan een leeuw dat het een charismatische diersoort is. Er is dus altijd wel aandacht voor de bescherming ervan. Het is ook ongelofelijk divers waar leeuwen voorkomen. Van uitgestrekte savannes met af en toe een acaciaboom tot in de moerasachtige Okavangodelta.”
Wat gebeurt er met de savanne als de leeuw uitsterft?
Antwoord: Ze lacht. “Het antwoord is verrassender dan je denkt. In een aantal de Ghanese nationale parken was de leeuw uitgestorven. In deze open savanne konden bavianen veilig op de grond leven, zonder angst voor een rondstruinende leeuw. Zo verlieten ze dus de bomen waar ze normaal gesproken in leven. En omdat deze apen best wel een hapje vlees lusten, vraten ze in die parken alle antilopen op. Het is ook heel aannemelijk dat de open savanne in een bosachtig gebied veranderde nadat deze grazers verdwenen.”
Hoe komt het eigenlijk dat de leeuw in sommige Afrikaanse landen nu bijna niet meer voorkomt?
Antwoord: “Het beste voorbeeld komt uit Senegal, waar ik erachter kwam dat de lokale mensen vooral antilopen in het nationale park bejaagden. Op een gegeven moment waren er zo weinig antilopen, dat leeuwen buiten de grenzen van het park gingen lopen. Dan lust zo een rondzwervende leeuw best wel een koe of een schaap, maar voor een boer is dat een groot verlies. Ter bescherming schiet een boer de leeuw dan dood. Dat is natuurlijk voor de boer en leeuw heel verdrietig.”
Wat is die oplossing dan?
Antwoord: Zoals in Ghana waar de leeuw lokaal is uitgestorven, kun je opnieuw leeuwen uitzetten. Dan moet je goed weten welke leeuw geschikt is voor dat gebied, dus je moet weten welke soorten en ondersoorten er zijn. Dat heb ik uitgezocht. Maar ook als een leeuw zich ergens misdraagt en je deze niet wilt afschieten, dan moet je deze verplaatsen naar een ander gebied. De leeuw leeft geografisch gescheiden in Afrika en hierdoor past de leeuw in West-Afrika zich bijvoorbeeld aan dat specifieke klimaat aan, terwijl in zuidelijk Afrika de leeuw juist aanpast aan bepaalde ziektes die daar voorkomen. Je kunt het voor je zien als allerlei hondenrassen met elkaar vermengen, waardoor alles een soort ongezonde straathond wordt.”
Nu kom je met een westers opgestoken vingertje naar Afrika. Hoe ga je daarmee om?
Antwoord: “Een leeuw die uit India in Zuid-Afrika wordt bijgevoegd, zou ik nooit steunen. Maar ik wil niet tegen Afrikaanse beleidsmedewerkers met een vingertje wijzen, ‘dit mag je niet doen’. Daarom heb ik met Afrikaanse collega’s uit alle ‘leeuwenlanden’ een kaart heeft gemaakt, waarop je kunt zien welke leeuwen uit welke groepen je het beste met elkaar kan mengen. Als onderzoeker laat ik zien hoe beleidsmedewerkers hun leeuwen het beste van dienst zijn.”
Ik las dat je in je onderzoek samenwerkte met lokale experts en beleidsmedewerkers. Waarom vind je dat belangrijk en hoe ga je te werk?
Antwoord: “Het is belangrijk dat ik de lokale bevolking vertel over de voordelen van leeuwen. Een boer wil ook niet dat de savanne een dichtbegroeide bos wordt, want dan heeft het vee ook geen graasplekken meer. De lokale beleidsmedewerkers en experts zijn uiteindelijk degenen die voorstellen doen voor de bescherming van leeuwen. Daarom sprak ik veel experts en samen kwamen wij op het idee voor een internationale leeuwenwerkgroep. Deze werkgroep coördineert bijvoorbeeld het onderzoek naar leeuwen en wisselt de katachtigen onderling uit in fokprogramma’s.”
Als ik tot slot vraag of leeuwen in de Oostvaardersplassen een steentje kan bijdragen aan bescherming van de koning der dieren, houdt ze het opgetogen bij “een wild maar toch wel interessant idee”.